Zbrodnia niemiecka w Warszawie 1944 r., ISBN 978-83-61736-61-5, Poznań 2016, 239 ss.

Instytut Zachodni w Poznaniu wznawia książkę, której pierwsze wydanie opublikował siedemdziesiąt lat temu. Książka ukazała się 1 sierpnia 2016 r. jako reprint (na okładce wykorzystano oryginalną obwolutę według projektu z 1946 r.).

Ten wybór wstrząsających relacji mieszkańców stolicy, świadków i uczestników powstania warszawskiego, ma wyjątkową historię. Relacje były zbierane w warunkach konspiracyjnych jeszcze podczas walk w stolicy, od połowy sierpnia 1944 r., przez działający w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego kilkudziesięcioosobowy zespół. Pracami kierował Edward Serwański, po wojnie znany badacz dziejów okupacji niemieckiej. Patronem akcji, której nadano kryptonim „Iskra – Dog”, był prof. Zygmunt Wojciechowski, twórca założonego wkrótce (także w konspiracji, w Milanówku pod Warszawą) Instytutu Zachodniego. Łącznie zebrano ponad 300 zaprotokołowanych relacji i wspomnień. Późną jesienią 1944 r. materiały zostały starannie zabezpieczone i zakopane, a po wyzwoleniu przekazane działającemu już w Poznaniu Instytutowi Zachodniemu, który wybór relacji wydał wiosną 1946 r. jako t. II serii Documenta Occupationis Teutonicae (Dokumenty Okupacji Niemieckiej), w opracowaniu Edwarda Serwańskiego i Ireny Trawińskiej. Publikacja została natychmiast przesłana do Norymbergi, gdzie włączono ją do akt procesowych Międzynarodowego Trybunału Wojskowego, sądzącego głównych zbrodniarzy hitlerowskich. Fragmenty zostały odczytane podczas rozprawy jako materiał dowodowy.

Dwa lata po ukazaniu się książki Edward Serwański został aresztowany, a w 1950 r. skazany na karę więzienia za działalność antypaństwową. Po zwolnieniu mógł powrócić do pracy w Instytucie Zachodnim, lecz do końca lat siedemdziesiątych był pod obserwacją organów bezpieczeństwa. Profesorem nadzwyczajnym został dopiero w 1981 r.

Wydana w 1946 r. Zbrodnia niemiecka w Warszawie 1944 r. nie była do tej pory wznawiana. Jest dziś dość trudno dostępna, a zachowane w bibliotekach egzemplarze są na ogół mocno zniszczone. Reprint książki został opatrzony dodatkowym wstępem autorstwa prof. Marii Rutowskiej i prof. Stanisława Żerki, omawiającym m. in. historię akcji „Iskra – Dog”, genezę Instytutu Zachodniego oraz ukazującym późniejsze losy prof. Serwańskiego. Do wstępu dołączono również reprodukcje kilku stron oryginalnych dokumentów oraz kilkunastu spośród kilkuset znajdujących się w zbiorach IZ zdjęć o tematyce powstańczej.