Główna bohaterka Anna Bartakova wprowadza nas w swoją opowieść słowami: „Nie mogę się powstrzymać i znów wychodzę na podwórko." I ja wplątując się w zawiłości tej pozornie męczącej narracji, nie mogłam się powstrzymać od multum interpretacji. Im więcej mija czasu od lektury, tym więcej nachodzi mnie przemyśleń, skojarzeń, odniesień i ciemności. Ta książka jest jednocześnie łatwa i trudna. Można pożreć ją w mgnieniu oka i mieć pretensje, że nic się z niej nie wyniosło, oprócz wrażenia manii prześladowczej głównej bohaterki, albo też smakować ją stopniowo, zastanawiając się nad zamierzeniami autorki, postępowaniem Anny i znaczeniem tej poniekąd poetyckiej narracji.
„Mogłabym zakopać się w stosach kwiatów i tak umrzeć wśród nich. Czy istnieje piękniejsza śmierć? Nikt nigdy by mnie nie znalazł. Rozpuściłabym się w tym obezwładniającym zapachu, ususzyła się po ciemku na gazetach - przedziwny ludzki kwiat. Jak długo schłaby lipa, a jak długo ja? Jaki jest właściwie wskaźnik usychalności człowieka?"
Nawiedzona to książka. Pełna nimf, niewyjaśnionych odgłosów, pytań bez odpowiedzi, urwanej pamięci. Od pierwszych stron czujemy nierozerwalność człowieka z przyrodą. Mamy wrażenie, że Anna i jej ukochane zioła mają wspólne korzenie uwikłań osobowości. To pogoda i przyroda rządzą nami i tylko ich przepowiedni końca świata powinniśmy słuchać i traktować poważnie.

Anna jest mieszkającą samotnie zielarką. Miejscową wariatką. Outsiderką. Dziwaczką. Rozpadają się rzeczy wokół niej, jak i ona sama. Rower nieustannie się psuje, nożyczki i różne przedmioty giną, włosy wypadają, obrasta ją postępująca zgnilizna sinej skóry. Książka wypełniona jest wieloma niedopowiedzeniami. Tajemnicza jest jej relacja z mężem/byłym mężem, teściem, teściową, własną rodziną i koleżankami. Jednak, przede wszystkim, Anna wypisała się z życia. Odwiesiła na haczyk wszystkie wymuszone, zbędne, ograniczające relacje i poświęciła się sobie oraz swojej obsesji.
„One zaczarowały moje niepozorne, zwyczajne życie. Nadawały mu sens, by potem znów go odebrać; przewracały wszystko do góry nogami i przynosiły ukojenie w najgorszych chwilach. Moje ukochane zioła."
Narrację cechuje powtarzalność. Bohaterka żyje wyłącznie od wtorku do wtorku - to dzień skupu ziół. Nie ma chwili, w której przegapiłaby okazję do zerwania wzywających ją roślin. W zbieractwie osiągnęła poziom wirtuozerski. Nieustający strumień świadomości, wylewający się z porów początku obłędu, może być ciężki do przełknięcia. Ale szybko orientujemy się, że na to się pisaliśmy otwierając książkę - na studium zatracenia zmysłów, konsekwencji wyobcowania, gdzie powtarzalność czynności zamyka bohaterkę w niewoli własnego umysłu.
„Płynnie wtopiłam się w nurt obowiązującej przeciętności, wpasowałam się w jeden z szablonów. Nie zwracać na siebie uwagi, nie wychylać się, żyć po cichu. Tyle że...jak miałabym to zrobić, kiedy ten niepokój we mnie każe mi wyjść z domu. Kiedy muszę złapać za nożyczki i iść zbierać."
Liczą się dla niej trzy rzeczy: ciężka praca, zmęczenie fizyczne i sprawiedliwy sen. Kochając rośliny bardziej niż ludzi skazuje siebie na samotność i rolę wyśmiewanej banity wytykanej palcami w małej mieścinie. Walczą w niej resztki pragnień o czułość i ludzką obecność, porozumiewa się jedynie za pomocą roślin, którym potrafi przypisać wiele wspomnień i ludzkich stanów.

Anna Bolava serwuje nam „w ciemności" nienazwane lęki. Strych wydaje tajemnicze dźwięki, ma w sobie coś złowieszczego, co drażni lokatorkę i mieszkańców. Nawiedza nas nieustanne wrażenie śledzenia niewidzialnych oczu. W pewnym momencie bohaterkę atakują koty, jakby demony współczesności, niezidentyfikowane strachy, zwiastuny złowieszczego końca, który wypełza spod kartek i nie daje nam jasnych odpowiedzi. Co złego wydarzyło się wcześniej? Co czeka nas na końcu? Gdzie tu zaczyna się realizm, a kończy irracjonalizm? Czy wyjdziemy z mroku razem z bohaterką? Będzie nas drażnić czy podarujemy jej swoje współczucie?
„Liście wciąż wysypują się po drodze, ale wszystko mi jedno. Zostawiam za sobą rozpaczliwe ślady, może w cichej nadziei, że pójdzie po nich ktoś, kto mnie ocali. Niepozorne, słabiutkie pragnienie, które umiera, zanim jeszcze narodzi się na dobre, i nie wypływa nigdy na powierzchnię. Jestem z tym sama - tak właśnie ma być."
Czy któreś z nas ruszy za tą ścieżką usłaną liśćmi, krzyczącym resztkami sił o pomoc czy w natłoku miejskich spraw nie dojrzymy nic w ciemności? W jednej ze scen bohaterka żegna się z drzewem, lipą obaloną przez piorun, która stała obok domu jej teściów. Żegna się czule jakby sama ze sobą i nowym światem, którego nie chce być częścią. Jednak w tym powolnym odchodzeniu, poniekąd świadomej alienacji czai się jakieś pogodzenie. W pewnym momencie przestałam współczuć, a zaczęłam odprowadzać główną bohaterkę. Dokąd? To już każdy czytelnik odczyta własnymi oczami wyobraźni. Wszystkie te przegniłe prawdy o współczesnym świecie i desperacja bohaterki, która postanowiła odciąć się od świata przywodzi mi na myśl wiktoriańskie powieści nawiedzone duchami i obłędem. Nie mogę oprzeć się wrażeniu, że Anna w swoich ziołach znajduje upust obłędu niczym bohaterka „The Yellow Wallpaper" autorstwa Charlotte Perkins Gilman. Był to wczesny obraz kiełkującej feministycznej literatury i podejścia do zdrowia psychicznego kobiet. Tam wpatrywanie się w niepokojącą żółtą tapetę staje się hipnotyzującym tłem popadania bohaterki w psychozę. W prozie Bolavy nęka nas woń ziół i samo nakręcająca się maszyna unicestwienia, która wydaje się tak głęboko zainstalowana w głównej bohaterce, że nikt nie dojrzy zostawianych za nią liści.

Zupełnie nieświadoma pory dnia, odłożyłam tę książkę w pełnym płaszczu ciemności. Wołała do mnie ze stolika dalszym niepokojem. Zostałam na chwilę na tym strychu. Posiedziałam przy powalonej lipie. Chwycona za myśli tą prozą wyobcowania, wypisania się z życia, próbą życia z konsekwencjami bycia poza stereotypami. „W ciemność" karmi nas zamyśleniem.