Ziemia pracuje! to siódmy numer humanistycznego magazynu „Format P” przybierający formę
wystawy-książki. Poświęcony jest konceptualnemu dziedzictwu Roberta Smithsona (1938 – 1973). Koncentrujemy się na współczesnych legendach, fikcji oraz zawłaszczeniach związanych z twórczością tego radykalnego artysty 40 lat po jego śmierci.
Smithson jest artystą skrajnie zmitologizowanym a jego twórczość pozostaje jedną z najbardziej żywotnych legend XX-wiecznej sztuki. W polskim piśmiennictwie pojawia się jednak marginalnie lub w wyidealizowany sposób, jako jeden z pionierów sztuki ziemi, autor Spiral Jetty oraz domniemany piewca amerykańskiego krajobrazu.
Żaden z tekstów Smithsona nie został dotąd przetłumaczony na język polski. Dlatego celem najnowszego numer „Formatu P” jest nie tylko zapełnienie tej luki, lecz także refleksja na temat żywotności idei artysty, które krążą w obiegu „z drugiej ręki” – poprzez przekaz ustny, śladową dokumentację czy nawet sfabrykowane informacje.
Ziemia pracuje! to kolejny rozdział badań i spekulacji wokół projektu intelektualnego opartego na twórczości Smithsona, które dążą do weryfikacji pewnych proroctw, dotyczących m.in. architektury, industrializacji i muzeów, głoszonych w tekstach artysty z przełomu lat 60. i 70.
W numerze zgromadzone zostały prace ponad dwudziestu artystów oraz badaczy. Niektórzy z nich, jak Center for Land Use Interpretation czy Cyprien Gaillard bezpośrednio odnoszą się do smithsonowskich idei. W większości przypadków jednak owe związki są bardziej niejednoznaczne. Prace artystów zostały uporządkowane według logiki czterech wybranych tekstów Smithsona końca lat 60., które traktować możemy jako instrukcje pomagające nawigować po świecie pojęć i definicji skonstruowanym przez artystę (język jako byt materialny, przesunięcie, miejsce kontra nie-miejsce, muzeum pustki, świat jako wystawa etc.), są to: A Sedimention of the Mind: Earth Projects (1968), Language to Be Looked At And/ Or Things to Be Read (1967), The Artist as Sight-Seer; Or, A Dintrophic Essay (1966-1967) oraz Some Void Thoughts on Museums (1967). Ich aktualność oraz wpływ na współczesne praktyki artystyczne są bezsprzeczne, choć nie zawsze uświadomione. Prolog do wystawy to kanoniczny tekst Smithsona A Tour of the Monuments of Passaic, New Jersey (1967), który zapowiada wiele z dzisiejszych strategii artystycznych: krytyczną turystykę, nowy instytucjonalizm, fuzje sztuki z architekturą, zainteresowanie naukami ścisłymi czy traktowanie miast jako „gotowych wystaw”. Jako epilog użyty został tekst mojego „delegowanego” wykładu …of Love, Springing from Pain and Despondency, Agony and Death, wygłoszonego przez brzuchomówcę Iana Saville’a i sopranistkę Marzenę Lubaszko podczas konferencji Radykalne języki w Cricotece, w 2012 roku. Smithson wystąpił podczas wykładu jako lalka, wykonana przez artystę Tomasza Kowalskiego. Obserwujemy powrót obsesji dotyczących „świata, który staje się muzeum”, szukamy odpowiedzi na pytania o przyszłość i etykę zawodu artysty-przewodnika po świecie ruin oraz muzeach-sarkofagch, jednocześnie wspominając smithsonowski truizm: „Nic nie jest nowe, ale też nic nie jest stare”…
(tekst: Sebastian Cichocki)