Idiota Fiodor Dostojewski Książka

„Idiota” – Fiodor Dostojewski

Oto powieść, z utworów Dostojewskiego kto wie czy nie największa, na pewno zaś najgłębiej badająca mroczne tajniki duszy, a zarazem wzywająca do wytrwania w poszukiwaniu piękna jej wnętrza, chrześcijańskiej caritas, miłości współczującej i wybaczającej. Taki jest główny bohater, książę Lew Myszkin, który bez grosza przy duszy przyjeżdża do Rosji, by objąć spory majątek. Swej dobrotliwości, pokorze oraz irytującej wręcz naiwnej ufności do ludzi, zawdzięcza on tytułowy przydomek, jakim obdarzają go inne postaci. Myszkin to postać z innego czasu i innych krain. Być może zagubiona wprost z Ewangelii w XIX-wiecznym świecie, bezwzględnym dla słabych, pełnym nierówności i złych namiętności. Książę Myszkin chce naśladować Chrystusa, chce być człowiekiem przepięknym, ale wikła się w sieci, które na niego nastawia złość i pożądliwość ludzka. Idiota to zarazem arcydzieło dwóch portretów kobiecych, Nastazji Filipownej i Agłai Iwanownej, pomiędzy których uczucia rozdarte jest serce księcia. To przypowieść o bezgranicznym opętaniu miłością, która może doprowadzić wręcz do unicestwienia osoby kochanej.

Streszczenie fabuły

Powieść „Idiota” Dostojewskiego rozpoczyna się, gdy do Petersburga po latach leczenia w szwajcarskim sanatorium wraca książę Lew Myszkin, młody mężczyzna o niezwykłej dobroci i prostoduszności. Przedstawia się jako krewny Lizawiety Prokofiewny. Jego szczerość sprawia, że w oczach cynicznego społeczeństwa jest postrzegany właśnie jako tytułowy „idiota”. Powrót do Rosji sprawia, że Myszkin trafia w kręgi petersburskich elit, a tam spotyka charakterystyczne dla nich zepsucie, i pozbawione moralności sieci intryg. W takim świecie niełatwo się odnaleźć – o tym zwykle wspominają nawet streszczenia powieści. To środowisko staje się tłem dla licznych miłosnych układów, w tym uczuciowego trójkąta powstałego między Myszkinem, Nastazją Filipowną oraz Agłają Iwanowną. Piękna, choć nieszczęśliwa Nastazja zostaje obiektem westchnień nie tylko Myszkina, ale także kupca Parfiena Sieminowicza Rogożyna. Z kolei w księciu zakochana jest Agłaja Iwanowna, najmłodsza córka Iwana Fiodorowicza. Cała sieć powiązań między bohaterami pełna jest napięć i nieporozumień. Serce księcia rozdarte jest między dwiema kobietami, tak bardzo od siebie różnymi. Pragnie ratować duszę Nastazji, jednak Agłaję wciąż darzy głębokim uczuciem, które rozwija się na przestrzeni fabuły. Równie istotnym wątkiem jest konflikt między Myszkinem a wspomnianym Rogożynem. Kością niezgody jest tu, oczywiście, miłość do Nastazjii. Bohaterowie przejawiają to uczucie w dwa zupełnie różne sposoby: Rogożyn jest miłością zupełnie opętany, uosabia ją jako połączoną z zaborczością i brutalnością. Już streszczenia powieści ukazują, że Myszkin, usiłując pozostawać w zgodzie z własnym sumieniem, zostaje katalizatorem prawdziwie dramatycznych wydarzeń. Sam nie jest w stanie zmienić świata wokół siebie, który już jest zepsuty, a podejmowane przez niego starania prowadzą do nieuchronnej katastrofy. Taki finał podkreśla, jak kruche są ludzkie ideały i jak łatwo brutalna rzeczywistość jest w stanie zniszczyć najczystsze serca. Szlachetne intencje nie są w stanie cofnąć moralnych zniszczeń. „Idiota” Dostojewskiego doskonale odwzorowuje też panoramę XIX-wiecznej Rosji, życie elit i ich zwyczaje. To niezwykle ceniona pozycja klasyki literatury i jedna z rosyjskich lektur obowiązkowych.

Motywy i przesłanie

„Idiota” Dostojewskiego zgłębia fundamentalne pytania o naturę ludzką, moralność i możliwość istnienia dobra w świecie pełnym zła. Tu zderzają się idealizm i brutalna rzeczywistość. Myszkin, określany jako „święty głupiec”, „jurodiwy”, to uosobienie czystości serca i intencji. Nawet jego idealizm jest bezsilny wobec zepsucia petersburskich elit. Na kartach tej rosyjskiej lektury autor analizuje, jakie są szanse przetrwania uniwersalnych wartości w świecie rządzonym przez materializm. Innym istotnym w powieści motywem jest, oczywiście, miłość. Uczuciem tym darzy się wielu bohaterów fabuły, choć nie zawsze występuje ono w tej samej formie. Występuje w wielu formach: współczucia, miłości romantycznej, pełnej obsesji, zaborczej, czasem zbawiennej, a czasem prowadzącej do bólu i cierpienia.
Powieść stanowi także portret społeczeństwa rosyjskiego tamtych czasów, krytyką jego hipokryzji i powierzchowności. Pojawia się też reprezentacja materializmu i dążenia do korzyści osobistych nawet kosztem moralności. W „Idiocie” Dostojewski dotyka także tematu wiary. Myszkin reprezentuje ją w formie zaufania w odkupienie każdego człowieka – ale ten ideał kwestionuje zepsuta rzeczywistość. Ta lektura rosyjska ma przesłanie z gruntu pesymistyczne: świat nie jest gotowy na przyjęcie ideałów Myszkina, a jego dobroć prowadzi do chaosu zamiast harmonii. Powieść zmusza do refleksji nad granicami moralności i ceną, jaką płaci się za życie zgodne z wysokimi zasadami. Dostojewski, poprzez szczegółowe portrety psychologiczne, ukazuje złożoność ludzkiej natury, w której dobro i zło współistnieją w nieustannym konflikcie.

Znaczenie w twórczości Dostojewskiego

„Idiota” jest jednym z najważniejszych dzieł w dorobku Dostojewskiego. Stanowi bardzo ważne świadectwo filozoficznych rozważań autora. Pisarz przedstawia w niej swoje rozważania na temat moralnej utopii: co wydarzyłoby się, gdyby w zepsutym świecie pojawił się człowiek o sercu tak czystym jak Myszkin? To wyjątkowy bohater w twórczości Dostojewskiego, ponieważ nie zmaga się z obsesjami, a kieruje dobrocią, empatią. Jest symbolem nadziei, ale jednocześnie bezradności – ostatecznie bowiem nie jest w stanie zmienić świata rządzonego przez amoralność i zło. Kontrast ten podkreśla wydźwięk powieści: beznadzieję wobec zastanej rzeczywistości i niemożność zmiany, mimo najszczerszych starań. W kontekście całości twórczości literackiej Dostojewskiego „Idiota” jest swego rodzaju dziełem przejściowym, stanowi most między wcześniejszymi, bardziej realistycznymi powieściami takimi jak „Zbrodnia i kara” z dojrzalszymi i bardziej ambitnymi pod kątem filozoficznym utworami jak „Biesy” czy „Bracia Karamazow”. „Idiota” eksploruje tematy charakterystyczne dla pisarstwa Dostojewskiego: wiary, moralności, natury zła. Przy analizie powieści nie można pominąć mistrzowskiego stylu autorskiego łączącego fabularny dramatyzm z głęboką analizą psychologiczną. Ta lektura rosyjska zdecydowanie pozostaje w dalszym ciągu aktualna mimo upływu lat od jej pierwszych wydań. To absolutna klasyka literatury, prowokuje do przemyśleń nad kondycją człowieka oraz społeczeństwa, w którym żyje. Widoczny jest z pewnością wpływ „Idioty” Dostojewskiego na pisarzy z całego świata, zainspirowanych tym dziełem do podjęcia własnej dyskusji na temat istoty dobra i zła. Książka odbierana jest nie tylko jako uniwersalna opowieść o człowieczeństwie, ale też pełna niuansów krytyka elit rosyjskich. Dzięki temu czytelnik również w naszych czasach może poczuć się jak obserwator najbardziej uprzywilejowanych wówczas osób. Współcześnie „Idiota” Dostojewski jest ceniony za swoją uniwersalność i aktualność, szczególnie w kontekście pytań o moralność w świecie pełnym konfliktów i podziałów. Dzieło to pozostaje jednym z filarów literatury rosyjskiej i światowej.