Jane Austen

Jane Austen – życie, powieści i adaptacje

Wybitna angielska pisarka, której twórczość za życia wychwalał sam Walter Scott, a której geniusz w pełni doceniono dopiero po jej śmierci. Biografia Jane Austen to historia skromnej kobiety, która swoim talentem zrewolucjonizowała sposób postrzegania romansu i przedstawiania w literaturze życia codziennego. Urodziła się w 1775 roku w angielskim Steventon, w rodzinie o dość skromnych jak na tamte czasy dochodach, co znacząco wpłynęło na jej życie osobiste i twórczość. Niski posag sprawił, że pisarka nigdy nie wyszła za mąż, a motyw małżeństwa z rozsądku stał się jednym z kluczowych wątków w jej powieściach.

Jako mistrzyni w przedstawianiu ludzkiego charakteru Austen tworzyła postaci barwne, przekonujące, a ich rozmowy były pełne ironii, dowcipu i mniejszych lub większych złośliwości. Dzieła tej znakomitej pisarki to nie tylko literatura kobieca i poczytne romanse, ale przede wszystkim inteligentny komentarz do życia społecznego i obyczajowego Anglii końca XVIII wieku. Dzięki darowi autorki do przenikliwej obserwacji i zawieraniu w prostych słowach uniwersalnego przesłania jej twórczość na stałe weszła do kanonu literatury światowej, stając się jednym z najważniejszych głosów w literaturze angielskiej.

Dzieła Austen, takie jak "Duma i uprzedzenie" czy "Rozważna i romantyczna", nie tylko oferują porywającą lekturę, ale także stanowią niezastąpione źródło wiedzy o życiu, kulturze i ograniczeniach epoki, w której żyła pisarka. Jej książki pomimo upływu lat wciąż są aktualne i doczekały się licznych adaptacji, co świadczy o ich ponadczasowości.

Biografia i epoka

Jane Austen to pisarka, która wiodła spokojne i pozornie mało burzliwe życie. Urodziła się 16 grudnia 1775 roku, dorastała w rodzinie pastora George'a Austena i Cassandry Leigh. Miała sześciu braci i jedną starszą siostrę, Cassandrę, z którą łączyła ją wyjątkowo silna więź. Ich relacja, pełna wsparcia i wzajemnego zrozumienia, jest często przytaczana jako przykład w literaturze biograficznej. Chociaż większość edukacji Jane i Cassandry odbywała się w domu, miały one dostęp do bogatej biblioteki ojca, co już na wczesnym etapie życia ukształtowało ich literackie zainteresowania. Jane uczyła się także rysowania, gry na pianoforte oraz literatury klasycznej. Już w młodości lubiła czytać utwory Samuela Richardsona (był to jej ulubiony pisarz), Fanny Burney czy Ann Radcliffe, czerpiąc z nich później inspirację do własnej twórczości. Jej talent był doceniany w gronie rodzinnym: była namawiana do pisania zarówno przez brata, jak i ojca.

Epoka, w której żyła Austen, to przełom XVIII i XIX wieku, okres burzliwych zmian społecznych i politycznych, który autorka wnikliwie obserwowała. Chociaż w jej powieściach rzadko pojawiają się bezpośrednie odniesienia do wojen napoleońskich czy rewolucji, pisarka za pomocą aluzji subtelnie komentowała realia społeczne, takie jak znaczenie majątku, pozycji społecznej i statusu małżeńskiego dla kobiet. Niskie dochody Austenów i związany z nimi brak odpowiedniego posagu Jane były dla niej osobistym doświadczeniem, które znalazło odzwierciedlenie w jej twórczości.

Po śmierci ojca Austen wraz ze swoją matką oraz siostrą musiały radzić sobie z trudnościami finansowymi, co zmusiło je do ciągłych przeprowadzek. To doświadczenie nauczyło ją pokory i pozwoliło na jeszcze wnikliwszą obserwację społeczeństwa. To właśnie w tym okresie, po wielu latach pisania „do szuflady”, zadebiutowała literacko, a jej dzieła, początkowo wydawane anonimowo, powoli zyskiwały uznanie.

Najważniejsze powieści

W twórczości Jane Austen można wyróżnić kilka najważniejszych powieści, które na stałe weszły do kanonu literatury angielskiej i światowej. Są to dzieła, które autorka tworzyła przez wiele lat, często powracając do nich po pewnym czasie i dokonując poprawek.

Jej debiutem literackim, choć wydanym po wielu latach, była powieść "Rozważna i romantyczna" (1811), początkowo zatytułowana"Elinor i Marianne". Jest to historia dwóch sióstr, które w zupełnie odmienny sposób przeżywają miłość i życiowe perypetie. Kolejna powieść, "Duma i uprzedzenie" (1813), oryginalnie nosząca tytuł „Pierwsze wrażenia”, jest uważana za najpopularniejsze i najbardziej lubiane dzieło pisarki.

W kolejnych latach ukazały się "Mansfield Park" (1814) oraz "Emma" (1815) –  powieść Austen uznana za najdoskonalszą pod względem technicznym. Po jej śmierci brat Henry wydał dwie kolejne powieści: "Opactwo Northanger", która jest zabawną parodią powieści gotyckiej, oraz "Perswazje"(1817), powszechnie uznawaną za najdojrzalszy owoc twórczości pisarki.

Motywy i styl

Twórczość Jane Austen, choć na pierwszy rzut oka wydaje się jedynie typowo kobiecą literaturą o miłości i romansach, jest znacznie bardziej złożona. Autorka była mistrzynią ironii i dowcipu, a jej dialogi są pełne subtelnych aluzji i złośliwości. Jej styl jest pełen wdzięku, elegancki i precyzyjny. Austen w sposób mistrzowski operowała pozornie banalną formą powieści obyczajowej, tworząc spójne i wiarygodne światy.

Jednym z najważniejszych motywów w jej twórczości jest małżeństwo. W książkach Austen rzadko jest ono przedstawiane jako romantyczne zwieńczenie miłości. Częściej jest to transakcja ekonomiczna, środek konieczny do przetrwania i osiągnięcia stabilizacji. Bohaterki takie jak Elizabeth Bennet czy Elinor Dashwood często muszą walczyć o to, by ich wybory serca szły w parze z rozsądkiem i możliwościami finansowymi.

Innymi istotnymi motywami pisarstwa Austen są duma i uprzedzenie. Tytułowe słowa z najsłynniejszej powieści autorki doskonale oddają istotę jej twórczości – portretowanie ludzkich słabości i trudności w porozumiewaniu się. Austen w swoich książkach wielokrotnie pokazywała, jak uprzedzenia i fałszywe wrażenia mogą prowadzić do błędnych ocen i nieporozumień, co jest wciąż bardzo aktualnym tematem.

Bohaterowie i wątki społeczne

Bohaterowie Jane Austen to postacie z krwi i kości, pełne tak samo zalet, jak i wad, co czyni je niezwykle wiarygodnymi i wielowymiarowymi. Jej protagonistki są silne, niezależne i myślą samodzielnie, co w epoce, w której żyła pisarka, było rzadkością. Elizabeth Bennet z powieści "Duma i uprzedzenie", obdarzona inteligencją i poczuciem humoru, jest archetypem nowoczesnej, wolnej kobiety, która nie boi się iść pod prąd. Podobnie siostry Dashwood z książki "Rozważna i romantyczna", Emma Woodhouse czy Fanny Price – każda z nich to unikatowa osobowość, z którą czytelnik może się utożsamić.

Austen w swoich powieściach krytykowała społeczeństwo, w którym kobiety miały niewiele praw i były w dużej mierze zależne od mężczyzn. Przedstawiała skomplikowane relacje rodzinne, znaczenie fortuny i pozycji społecznej oraz hipokryzję wyższych sfer. Ukazywała, jak wiele zależy od dobrego małżeństwa i jak bardzo ograniczona była rola kobiet w społeczeństwie. Mimo tych przykrych z perspektywy dzisiejszego czytelnika spostrzeżeń jej opowieści nie są pozbawione romantyzmu i nadziei.

Oprócz wątków miłosnych Austen bardzo często wplatała w fabułę wątki społeczne, które stanowią cenną dokumentację epoki. Jej powieści są pełne przenikliwych obserwacji na temat obyczajów, konwenansów i ról społecznych, co czyni je nie tylko lekturą rozrywkową, ale także istotnym i ciekawym źródłem wiedzy o ówczesnym społeczeństwie.

Recepcja i wpływ

Chociaż uznanie dla twórczości pisarki za życia nie była tak spektakularne, jak to, którym cieszy się wśród dzisiejszych czytelników i badaczy, jej geniusz został dostrzeżony przez nielicznych, ale wpływowych krytyków, w tym wspomnianego Waltera Scotta. Prawdziwą sławę Austen zyskała dopiero po śmierci. Z czasem jej powieści zaczęły być coraz częściej doceniane i analizowane, stając się obowiązkową lekturą w szkołach i na uniwersytetach na całym świecie.

Jej wpływ na literaturę angielską i światową jest nie do przecenienia. Austen ukształtowała gatunek powieści obyczajowej, a jej styl i podejście do tworzenia postaci miały wpływ na wielu późniejszych pisarzy, w tym siostry Brontë czy George'a Eliota. Jej twórczość zainspirowała również wielu innych autorów do pisania kontynuacji i adaptacji jej dzieł. 

Współcześnie Jane Austen to postać, która na stałe weszła do popkultury. Jej podobiznę od 2017 roku można znaleźć na rewersie emitowanego przez Bank Anglii banknotu dziesięciofuntowego. Jest to symboliczne uhonorowanie jej roli i wpływu na brytyjską i globalną kulturę.

Adaptacje filmowe i serialowe

Fenomen popularności Jane Austen w dzisiejszych czasach w dużej mierze opiera się na licznych adaptacjach jej twórczości. Książki tej autorki stały się inspiracją dla wielu filmów i seriali, które przeniosły jej uniwersalne historie na wielki i mały ekran. Najczęściej ekranizowaną powieścią jest "Duma i uprzedzenie", która doczekała się aż 10 ekranizacji, w tym słynnego serialu BBC z 1995 roku z Colinem Firthem oraz popularnej wersji kinowej z 2005 roku z Keirą Knightley.

Inne powieści Austen również doczekały się licznych adaptacji, na przykład: "Rozważna i romantyczna" (film z 1995 roku z Kate Winslet i Emmą Thompson), "Mansfield Park", "Emma" (w najnowszej z ekranizacji tej powieści zagrała Anya Taylor-Joy) oraz "Perswazje".

Co ciekawe, na ekrany przeniesiono także biografię samej pisarki w filmach takich jak "Zakochana Jane" czy "Miss Austen Regrets". Dzieła te pozwalają widzom lepiej poznać życie i osobowość pisarki, co jeszcze bardziej podsyca zainteresowanie jej twórczością. Dzięki filmom uniwersalne przesłanie Austen dociera do szerokiego grona odbiorców, którzy często dopiero po seansie sięgają po literackie pierwowzory.

Jak zacząć czytać Jane Austen?

Dla osób, które chcą rozpocząć swoją przygodę z twórczością Jane Austen, najlepszym wyborem jest sięgnięcie po jej najbardziej znane i lubiane dzieła. Idealnym punktem wyjścia dla początkującego czytelnika jest "Duma i uprzedzenie". Powieść ta, pełna dowcipu, romantyzmu i celnych obserwacji na temat społeczeństwa i romansu, jest doskonałym wprowadzeniem do świata Austen. Umożliwia ona łatwe zapoznanie się z charakterystycznym stylem tej autorki, który wciąż jest żywy i porywający, choć kształtował się ponad 200 lat temu,

Kolejnym dobrym wyborem jest "Rozważna i romantyczna", która pozwala na lepsze zrozumienie poglądów autorki na miłość i życie. Jej proza, choć osadzona w specyficznym kontekście historycznym, porusza uniwersalne tematy, takie jak poszukiwanie miłości, radzenie sobie z przeciwnościami losu czy społeczne naciski, co sprawia, że jest aktualna i bliska współczesnemu czytelnikowi.

Warto również zwrócić uwagę na "Emmę", która przez licznych krytyków literackich oraz rzeszę ekspertów uważana jest za technicznie najdoskonalszą powieść Austen. Rozpoczynając od tych trzech tytułów, można stopniowo zagłębiać się w twórczość autorki, odkrywać kolejne warstwy jej literackiego geniuszu i docenić jej ogromny wkład w literaturę angielską oraz światową.