Mężczyzna w brązowym garniturze Agata Christie Książka

Fabuła powieści przygodowej nie powinna toczyć się w jednym miejscu, szczególnie w takim, które znane jest dobrze czytelnikom, będącym rodakami autora. Sugerowane są odległe kraje, zamorskie ziemie, w których bohater będzie się czuł nieswojo, odbiorca zaś zaintrygowany. Zasadę tę stosowali klasycy, Juliusz Verne i Robert Louis Stevenson. Najlepiej, gdy bohater przez kaprys losu zostanie nagle wyrwany z miejsca urodzenia i wychowania i od razu dotkną go przykrości. W końcu ma być niedoświadczony, słaby, żeby w miarę postępu akcji mężniał, stawiając opór straszliwym wydarzeniom i prześladowcom. Podróż morska na drugi koniec świata wydaje się dla takiej fabuły wymarzona.Stworzywszy wcześniej jakieś trzy powieści kryminalne i jeden zbiór takichże opowiadań, w 1924 roku królowa kryminału napisała powieść sensacyjno-przygodową, która niekoniecznie mogłaby być polecana dla młodzieży. Chociaż pewne drobiazgi sugerować mogą inaczej. Bohaterką „Mężczyzny w brązowym garniturze" jest młoda dziewczyna, która ledwie osiągnęła pełnoletność. Nie bardzo zainteresowany jej wychowaniem ojciec umiera (dziewczyna oczywiście straciła matkę, gdy była dzieckiem), zostawiając ją z długami i bez krewnych. Marnym losem panny Anny (teraz ronimy łzy na karty książki jak przy lekturze Dickensa i Brontë) interesują się dojrzali panowie. Kawaler proponuje małżeństwo, zamężni pracę w roli towarzyszki dla dam. Na szczęście panna nie ma ochoty pełnić roli sterowanej przez hipokrytów wiktoriańskiej sieroty i pod wpływem „arcydzieła" angielskiego kina lat dwudziestych pod tytułem „Pamela w niebezpieczeństwie" chce urzeczywistnić marzenie, w którym z kłopotów ratuje ją silny, małomówny Rodezyjczyk. Zanim jednak z dwudziestoma pięcioma funtami w kieszeni wyruszy na podbój świata, trafia do rodziny doradcy prawnego swojego papy w Londynie, gdzie mając spokój i opierunek, może zająć się poszukiwaniem odpowiedniej dla siebie pracy. Ale nic z tego. Naznaczona piętnem przygody, staje się świadkiem wypadku w metrze. Tam po raz pierwszy spotyka mężczyznę w brązowym garniturze. Od tej chwili Anna Beddingfeld postanawia pomóc przypadkowi i zaczyna, będąc wzorem dla stworzonej przez Agathę Christie rok później postaci lady Eileen „Bundle" Brent, robić wszystko, żeby znaleźć się w centrum niebezpiecznych wydarzeń. W końcu po kilkudniowej chorobie morskiej podróż „Kilmorden Castle" staje się dla Anny prawie taka sama, jak dla Johna Cartera na SS „Campari" ze „Złotego rendez-vous" MacLeana prawie czterdzieści lat później.Rejs do Południowej Afryki trwa na tyle długo, że Agatha Christie ma dość dużo czasu na przedstawienie czytelnikom szeregu postaci, znajdujących się na pokładzie okrętu - który odgrywa rolę tak często wykorzystywanego w powieściach kryminalnych, „zamkniętego pokoju" - a panna Beddingfeld na poznanie i rozwijanie swoich podejrzeń,. Żadna z postaci nie jest sztampowa. Wszystkie znakomicie oddają atmosferę towarzyską, społeczną i polityczną ówczesnych imperialnych Wysp Brytyjskich. Jedna z nich może jednak dodatkowo przykuć uwagę czytelnika, który nieco orientuje się w bohaterach wykreowanych przez Christie. Napisała ona w 1925 i 1929 roku dwie powieści, których akcja dzieje w jakiejś mierze w rezydencji Chimneys, stanowiącej własność Clementa Edwarda Alistaira Brenta, lorda Caterham, ojca wspomnianej nieco wyżej Bundle. Zatem w miarę uważny czytelnik zapewne przypomni sobie, że lord Caterham zwykł bardzo sobie cenić spokój i niewtrącanie się do jego spraw. Otóż podobną postawę prezentuje niejaki sir Eustachy Pedler, którego, podobnie jak mężczyznę w brązowym garniturze, poznajemy jeszcze na lądzie. Sir Eustachy jest interesujący nie tylko z tego względu. Mianowicie, jest jednym z trzech narratorów i odpowiada za części opowieści nazwane „Wyjątkami z dziennika sir Eustachego Pedlera, członka Parlamentu". Nie trzeba chyba dodawać, że jest narratorem pierwszoosobowym i dzieli w ten sposób rolę z panną Beddingfeld, która przekazuje historię w „Opowiadaniu Anny": „Muszę przyznać, że posiadam wszelkie kwalifikacje, aby sprostać temu zadaniu. Byłam zamieszana w całą sprawę od samego początku, przez cały czas znajdowałam się w centrum wydarzeń, wreszcie triumfalnie doprowadziłam ją do końca. Ponadto tak się szczęśliwie złożyło, że te epizody, których nie mogłabym opisać na podstawie własnych przeżyć, doskonale uzupełnia dziennik sir Eustachego Pedlera. Sir Pedler bardzo uprzejmie pozwolił mi wykorzystać swoje zapiski". Ile ironii jest w ostatnim zdaniu cytowanego fragmentu, czytelnik zrozumie dopiero pod koniec powieści. Ostatnim jest, może nie wszechwiedzący, narrator abstrakcyjny, trzecioosobowy.Zapiski obojga bohaterów realizują znakomicie koncepcję powieści sensacyjno-przygodowej. Nie dość, że opowieści i poczynania niektórych osób zaczynają wskazywać na całkiem inne ich role niż te, które oficjalnie odgrywają, to na dodatek jedna z opowiedzianych w towarzystwie historii może wpłynąć znacząco na pobyt większości pasażerów w Południowej Afryce.Na „Kilmorden Castle" wydarzenia w mrokach nocy to zbliżają Annę Beddingfeld, to oddalają od wyjaśnienia zagadki związanej z połówką pewnej kartki i coraz gorzej wpływają na jej komfort emocjonalny i poczucie bezpieczeństwa. Pochłonięta rozważaniami, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem, w końcu wysiada w Kapsztadzie i od razu popada w jeszcze większe kłopoty. Dziewczęca naiwność, upór, pragnienie spotkania w końcu silnego, małomównego Rodezyjczyka, którego szuka w prawie każdym mężczyźnie, tropienie mężczyzny w brązowym garniturze natychmiast sprowadzają na nią niebezpieczeństwa: „Ja, dumna ze swej roli tropicielki, przeobraziłam się nagle w tropioną zwierzynę. Poczułam lęk. Po raz pierwszy zaczęłam tracić głowę. (...) Ze wszystkich stron otaczali mnie wrogowie". Co chwila wpada w pułapki i równie szybko się z nich uwalnia. Już jest w pociągu do Rodezji. Przed chwilą w więzach, za moment ironiczna, złośliwa i zuchwała. To nocleg w hotelu, to podróż samochodem do grobu Rhodesa. Budzi się na wysepce, położonej gdzieś w środkowym biegu Zambezi. Gdy nabierze sił, jest już inna. Przychodzi i miłość, i rozwaga, i rozwiązanie zagadki. Jednak zanim przygody skończą się definitywnie trafiamy za bohaterami do Kimberley i Johanesburga, miasta ogarniętego zbrojnymi zamieszkami.Podróż Anny, biednej sieroty, która nie chciała mieszkać u obcych ludzi, jest dla dorosłego czytelnika wspomnieniami przygód, które dzielił z Jimem Hawkinsem, Robertem i Mary Grantami, czy Tomkiem Wilmowskim. Zwiedza te części świata, od których dzielą go tysiące mil morskich. Oczywiście Agatha Christie mniej miejsca poświęca urodzie przyrody, niż w klasyce gatunku, choć i tutaj zdarza się, że bohaterowie zachwycają się krajobrazem, który prawdopodobnie nigdy nie będzie naocznie dostępny czytelnikowi: „Nad wierzchołkiem Stołowej Góry żeglowały białe, wełniste obłoczki, do jej zboczy tuliło się uśpione miasto, wyzłocone promieniami wschodzącego słońca"; „Najpierw cudowna sceneria doliny rzeki Hex, potem majestatyczny płaskowyż Karru, wreszcie rozległy horyzont Beczuany". Opisy jednak są krótkie. Przecież główną rolę gra sensacyjna intryga, którą pisarka prowadzi głównie za pomocą dialogów i notatek Anny oraz sir Eustachego. To z kolei zapewnia także odpowiednią, właściwą kryminałom Christie, dawkę humoru, wynikającą z portretów bardzo przerysowanych postaci, gdzie ironia i odrobina złośliwości przeplata się wręcz z komizmem. Niebezpieczeństwa na bohaterów sprowadza autorka nie tylko ze smakiem i elegancją (jak pisze o zbrodniach i ich wykrywaniu Boris Akunin na okładkach swoich książkach o przygodach Erasta Fandorina), ale pokazuje ich czytelnikowi jako przerażonych, przemoczonych, ledwie ocalałych z paszczy krokodyli, z twarzami osmalonymi dymem z pochodni.Agatha Christie w sposób znakomity złożyła hołd powieści przygodowej przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku, zapewniając czytelnikowi i sensację na miarę lat dwudziestych ubiegłego stulecia, i wątek kryminalny, wplatając w nie tajemnicę sprzed lat, której początek bierze się ze skrawka papieru (ach, ten Verne!) i to, co intrygowało z pewnością jej współczesnych - obywateli schyłkowego Imperium Brytyjskiego, mianowicie bogactwa zamorskich kolonii.

Fabuła powieści przygodowej nie powinna toczyć się w jednym miejscu, szczególnie w takim, które znane jest dobrze czytelnikom, będącym rodakami autora. Sugerowane są odległe kraje, zamorskie ziemie, w których bohater będzie się czuł nieswojo, odbiorca zaś zaintrygowany. Zasadę tę stosowali klasycy, Juliusz Verne i Robert Louis Stevenson. Najlepiej, gdy bohater przez kaprys losu zostanie nagle wyrwany z miejsca urodzenia i wychowania i od razu dotkną go przykrości. W końcu ma być niedoświadczony, słaby, żeby w miarę postępu akcji mężniał, stawiając opór straszliwym wydarzeniom i prześladowcom. Podróż morska na drugi koniec świata wydaje się dla takiej fabuły wymarzona.Stworzywszy wcześniej jakieś trzy powieści kryminalne i jeden zbiór takichże opowiadań, w 1924 roku królowa kryminału napisała powieść sensacyjno-przygodową, która niekoniecznie mogłaby być polecana dla młodzieży. Chociaż pewne drobiazgi sugerować mogą inaczej. Bohaterką „Mężczyzny w brązowym garniturze" jest młoda dziewczyna, która ledwie osiągnęła pełnoletność. Nie bardzo zainteresowany jej wychowaniem ojciec umiera (dziewczyna oczywiście straciła matkę, gdy była dzieckiem), zostawiając ją z długami i bez krewnych. Marnym losem panny Anny (teraz ronimy łzy na karty książki jak przy lekturze Dickensa i Brontë) interesują się dojrzali panowie. Kawaler proponuje małżeństwo, zamężni pracę w roli towarzyszki dla dam. Na szczęście panna nie ma ochoty pełnić roli sterowanej przez hipokrytów wiktoriańskiej sieroty i pod wpływem „arcydzieła" angielskiego kina lat dwudziestych pod tytułem „Pamela w niebezpieczeństwie" chce urzeczywistnić marzenie, w którym z kłopotów ratuje ją silny, małomówny Rodezyjczyk. Zanim jednak z dwudziestoma pięcioma funtami w kieszeni wyruszy na podbój świata, trafia do rodziny doradcy prawnego swojego papy w Londynie, gdzie mając spokój i opierunek, może zająć się poszukiwaniem odpowiedniej dla siebie pracy. Ale nic z tego. Naznaczona piętnem przygody, staje się świadkiem wypadku w metrze. Tam po raz pierwszy spotyka mężczyznę w brązowym garniturze. Od tej chwili Anna Beddingfeld postanawia pomóc przypadkowi i zaczyna, będąc wzorem dla stworzonej przez Agathę Christie rok później postaci lady Eileen „Bundle" Brent, robić wszystko, żeby znaleźć się w centrum niebezpiecznych wydarzeń. W końcu po kilkudniowej chorobie morskiej podróż „Kilmorden Castle" staje się dla Anny prawie taka sama, jak dla Johna Cartera na SS „Campari" ze „Złotego rendez-vous" MacLeana prawie czterdzieści lat później.Rejs do Południowej Afryki trwa na tyle długo, że Agatha Christie ma dość dużo czasu na przedstawienie czytelnikom szeregu postaci, znajdujących się na pokładzie okrętu - który odgrywa rolę tak często wykorzystywanego w powieściach kryminalnych, „zamkniętego pokoju" - a panna Beddingfeld na poznanie i rozwijanie swoich podejrzeń,. Żadna z postaci nie jest sztampowa. Wszystkie znakomicie oddają atmosferę towarzyską, społeczną i polityczną ówczesnych imperialnych Wysp Brytyjskich. Jedna z nich może jednak dodatkowo przykuć uwagę czytelnika, który nieco orientuje się w bohaterach wykreowanych przez Christie. Napisała ona w 1925 i 1929 roku dwie powieści, których akcja dzieje w jakiejś mierze w rezydencji Chimneys, stanowiącej własność Clementa Edwarda Alistaira Brenta, lorda Caterham, ojca wspomnianej nieco wyżej Bundle. Zatem w miarę uważny czytelnik zapewne przypomni sobie, że lord Caterham zwykł bardzo sobie cenić spokój i niewtrącanie się do jego spraw. Otóż podobną postawę prezentuje niejaki sir Eustachy Pedler, którego, podobnie jak mężczyznę w brązowym garniturze, poznajemy jeszcze na lądzie. Sir Eustachy jest interesujący nie tylko z tego względu. Mianowicie, jest jednym z trzech narratorów i odpowiada za części opowieści nazwane „Wyjątkami z dziennika sir Eustachego Pedlera, członka Parlamentu". Nie trzeba chyba dodawać, że jest narratorem pierwszoosobowym i dzieli w ten sposób rolę z panną Beddingfeld, która przekazuje historię w „Opowiadaniu Anny": „Muszę przyznać, że posiadam wszelkie kwalifikacje, aby sprostać temu zadaniu. Byłam zamieszana w całą sprawę od samego początku, przez cały czas znajdowałam się w centrum wydarzeń, wreszcie triumfalnie doprowadziłam ją do końca. Ponadto tak się szczęśliwie złożyło, że te epizody, których nie mogłabym opisać na podstawie własnych przeżyć, doskonale uzupełnia dziennik sir Eustachego Pedlera. Sir Pedler bardzo uprzejmie pozwolił mi wykorzystać swoje zapiski". Ile ironii jest w ostatnim zdaniu cytowanego fragmentu, czytelnik zrozumie dopiero pod koniec powieści. Ostatnim jest, może nie wszechwiedzący, narrator abstrakcyjny, trzecioosobowy.Zapiski obojga bohaterów realizują znakomicie koncepcję powieści sensacyjno-przygodowej. Nie dość, że opowieści i poczynania niektórych osób zaczynają wskazywać na całkiem inne ich role niż te, które oficjalnie odgrywają, to na dodatek jedna z opowiedzianych w towarzystwie historii może wpłynąć znacząco na pobyt większości pasażerów w Południowej Afryce.Na „Kilmorden Castle" wydarzenia w mrokach nocy to zbliżają Annę Beddingfeld, to oddalają od wyjaśnienia zagadki związanej z połówką pewnej kartki i coraz gorzej wpływają na jej komfort emocjonalny i poczucie bezpieczeństwa. Pochłonięta rozważaniami, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem, w końcu wysiada w Kapsztadzie i od razu popada w jeszcze większe kłopoty. Dziewczęca naiwność, upór, pragnienie spotkania w końcu silnego, małomównego Rodezyjczyka, którego szuka w prawie każdym mężczyźnie, tropienie mężczyzny w brązowym garniturze natychmiast sprowadzają na nią niebezpieczeństwa: „Ja, dumna ze swej roli tropicielki, przeobraziłam się nagle w tropioną zwierzynę. Poczułam lęk. Po raz pierwszy zaczęłam tracić głowę. (...) Ze wszystkich stron otaczali mnie wrogowie". Co chwila wpada w pułapki i równie szybko się z nich uwalnia. Już jest w pociągu do Rodezji. Przed chwilą w więzach, za moment ironiczna, złośliwa i zuchwała. To nocleg w hotelu, to podróż samochodem do grobu Rhodesa. Budzi się na wysepce, położonej gdzieś w środkowym biegu Zambezi. Gdy nabierze sił, jest już inna. Przychodzi i miłość, i rozwaga, i rozwiązanie zagadki. Jednak zanim przygody skończą się definitywnie trafiamy za bohaterami do Kimberley i Johanesburga, miasta ogarniętego zbrojnymi zamieszkami.Podróż Anny, biednej sieroty, która nie chciała mieszkać u obcych ludzi, jest dla dorosłego czytelnika wspomnieniami przygód, które dzielił z Jimem Hawkinsem, Robertem i Mary Grantami, czy Tomkiem Wilmowskim. Zwiedza te części świata, od których dzielą go tysiące mil morskich. Oczywiście Agatha Christie mniej miejsca poświęca urodzie przyrody, niż w klasyce gatunku, choć i tutaj zdarza się, że bohaterowie zachwycają się krajobrazem, który prawdopodobnie nigdy nie będzie naocznie dostępny czytelnikowi: „Nad wierzchołkiem Stołowej Góry żeglowały białe, wełniste obłoczki, do jej zboczy tuliło się uśpione miasto, wyzłocone promieniami wschodzącego słońca"; „Najpierw cudowna sceneria doliny rzeki Hex, potem majestatyczny płaskowyż Karru, wreszcie rozległy horyzont Beczuany". Opisy jednak są krótkie. Przecież główną rolę gra sensacyjna intryga, którą pisarka prowadzi głównie za pomocą dialogów i notatek Anny oraz sir Eustachego. To z kolei zapewnia także odpowiednią, właściwą kryminałom Christie, dawkę humoru, wynikającą z portretów bardzo przerysowanych postaci, gdzie ironia i odrobina złośliwości przeplata się wręcz z komizmem. Niebezpieczeństwa na bohaterów sprowadza autorka nie tylko ze smakiem i elegancją (jak pisze o zbrodniach i ich wykrywaniu Boris Akunin na okładkach swoich książkach o przygodach Erasta Fandorina), ale pokazuje ich czytelnikowi jako przerażonych, przemoczonych, ledwie ocalałych z paszczy krokodyli, z twarzami osmalonymi dymem z pochodni.Agatha Christie w sposób znakomity złożyła hołd powieści przygodowej przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku, zapewniając czytelnikowi i sensację na miarę lat dwudziestych ubiegłego stulecia, i wątek kryminalny, wplatając w nie tajemnicę sprzed lat, której początek bierze się ze skrawka papieru (ach, ten Verne!) i to, co intrygowało z pewnością jej współczesnych - obywateli schyłkowego Imperium Brytyjskiego, mianowicie bogactwa zamorskich kolonii.